काठमाडौं, मंसिर १० गते ।
डेनिस विट्लेले सिकाई एक निरन्तर प्रक्रिया हो भनेका छन् । यसको प्रारम्भ व्यक्तिको जन्मसँगै हुन्छ । त्यसको अन्त्य उसको मृत्य भएसँगै हुन्छ । त्यसै कारण उनले जीवनभर सिक्नुहोस् भनेको हुनुपर्छ । ‘आफूलाई जीवनभर सिक्नको लागि समर्पित गर्नुहोस् ।’ भन्ने उनको भनाई चर्चित छ । ‘निरन्तर सिकाई कुनैपनि क्षेत्रमा सफलताको लागि न्यूनतम आवश्यकता हो ।’ समेत भनेका छन् । विट्लेको सिकाई सम्बन्धी उपर्युक्त विचारले व्यक्तिलाई निरन्तर सिक्नको लागि उत्प्रेरित गरेको छ । उनको सिकाई सम्बन्धी दृष्टिकोणलाई नेपाली समाजमा रहेको सो सम्बन्धी व्याप्त दृष्टिकोणसँग तुलनात्मक विश्लेषण गर्न सकिन्छ । नेपाली समाजमा अध्ययनलाई निरन्तर सिकाई प्रक्रियाको रुपमा स्वीकार्ने एउटा सानो तप्का छ । अर्को ठूलो तप्काले यसलाई विद्यालय वा विश्वविद्यालयको कक्षा चढाईसँग जोडेर हेर्नेगर्छ । जीवनभर सिक्ने कुरा र कक्षा चढाइमा सिकाइलाई सिमित गर्नेबीच ठूलो अन्तर छ । जीवनभर सिक्ने कुराले सिकाई व्यक्तिको जीवनपद्धति बन्छ ।
कक्षा चढ्नलाई मात्रै सिक्ने कुराले कुनै एक प्रोजेक्ट सम्पन्न गर्ने कुरामा सिमित गर्छ । यसले स्वयम् व्यक्तिलाई नै कमजोर बनाउँछ । प्रगतिको बाधक बन्छ । अन्ततः देश र समाजलाई नै ठूलो क्षति पुग्छ । विश्वका विभिन्न देशहरुमा पढाई वा सिकाई सम्बन्धी विभिन्न मान्यता रहेको पाउन सकिन्छ । मान्यतासँगै यस सम्बन्धमा विभिन्न संस्कार वा मूल्य बसेको पाउन सकिन्छ । हातमा किताब वा सिकाइका साधन बोक्ने र त्यसैलाई अभिन्न साथी बनाउने गर्छन । कतिपयले सिकाइको उचाइलाई अनुसन्धानको तहमा उठाएका छन् । पढ्ने मात्रै होइन कि यसलाई कारण र परिणामको तहमा पु¥याउँछन् । सिकाइलाई प्रश्नको वर्षाले गहिराइमा पु¥याँछन् । सिकाईलाई जीवन पद्धति बनाउने वा नबनाउने भन्ने कुरा प्रमुख हो । त्यस्तो सिकाइले खोज तथा अनुसन्धानको रुप धारण गर्छ । सिकाइलाई नयाँ कुरा पत्ता लगाउने तहमा पु¥याउनु धेरै ठूलो कुरा हो । कसैले सिकाइलाई आवधिक रुपमा प्रयोग गर्छन् । फुर्सदको समयमा पढ्ने हो भन्ने मान्यता पनि छ । फुर्सदको समयलाई सिकाइमा प्रयोग गर्ने भन्नेको तप्का पनि छ ।
फुर्सदमा उसले किताब किन्छ वा सिकाइका साधनको प्रयोग मार्फत सिक्छ । कतिपयको सिकाई जानकारी लिनमा केन्द्रित हुन्छ । धेरै कुरा जान्नुमा उसले सन्तुष्टि लिन्छ । कतिपयले पढाइलाई माथिल्लो कक्षा चढाइमा सिमित गर्छन् । यो टेन्डेन्सी नेपालमा व्याप्त छ । जीवनभर सिक्ने कुरा चाहिँ केहीको घरानीया चलन जस्तो रहेको पाउन सकिन्छ । नेपालका अति थोरैले सिकाइलाई जीवनपद्धति बनाएको देखिन्छ । नेपाली समाजमा सिकाइलाई निरुत्साहित गर्ने एक ठूलो रोग व्याप्त छ । मुख्य कुरा पैसा कमाउने हो । पढेर के हुन्छ ? पैसा भए सबैकुरा प्राप्त हुन्छ भन्ने जताततै सुन्न पाइन्छ । पैसामुखी मनोवृत्ति सिकाइको मुख्य बाधक हो । अध्ययनशील मान्छेसँग पैसाको अभाव हुने सम्भावना अधिक हुनपनि सक्छ । सिकाइसँगै पर्याप्त द्रव्यको प्राप्ति हन्छ भन्ने छैन ।
डेनिस विट्लेको जीवनभर सिक्नुहोस् भन्ने कुरालाई नमान्नेको ठूलो संख्या छ । निरन्तर सिकाई कुनैपनि क्षेत्रमा ज्ञानको न्यूनतम आवश्यकता हो । उनको अनुसार निरन्तर सिकाई मानसिक अभ्यास हो । यसले मान्छेको मानसिक क्षमतालाई बलियो बनाउँछ । त्यसैले उनले प्रत्येक क्षण सिक्न तयार हुुनपर्छ भन्ने कुरामा जोड दिएका छन् । के रात के दिन, के काम के फुर्सद, जस्तोसुकै अवस्था सिक्नको लागि मानिस तयार हुनुपर्छ भन्ने उनको जोड रहेको छ । उनको सल्लाह जीवनभर सिक्नुहोस् भन्नेमा छ । आम नेपालीहरुमा सिकाइलाई जीवन पद्धति बनाउने कुरामा जोड दिनु आजको आवश्यकता हो । सायदः हामी यही कुरामा चुकेका छौँ । त्यसको परिणाम हामी ज्ञान गंगाको यात्रामा पछाडी परेका छौँ । विट्लेको विचारलाई आत्मसात् गर्न जरुरी छ ।
