रित बहादुर श्रेष्ठ
आजको २१औं शताब्दीमा विश्वव्यापी उष्णता र जलवायु परिवर्तन मानव अस्तित्वकै लागि ठूलो चुनौती बनेको छ । वातावरणमा हरितगृह ग्यासको अत्यधिक उत्सर्जनले पृथ्वीको तापक्रम बढाइरहेको छ । यसले मौसम प्रणालीमा असन्तुलन ल्याई प्राकृतिक प्रकोप, जैविक विविधताको ह्रास र मानव जीवनमा गम्भीर असर पारेको छ । नेपाल जस्तो भौगोलिक रूपमा संवेदनशील देश यसबाट अझ बढी प्रभावित भएको छ ।
विश्वव्यापी उष्णता (Global Warming) र जलवायु परिवर्तन आजको युगको सबैभन्दा गम्भीर चुनौती बनेको छ । औद्योगिकीकरण, द्रुत शहरीकरण, जीवाश्म इन्धनको अत्यधिक प्रयोग र वन विनाशका कारण वातावरणमा कार्बन डाइअक्साइड, मिथेन जस्ता हरितगृह ग्यासहरू बढ्दै गएका छन् । यसले पृथ्वीको तापक्रम निरन्तर बढाइरहेको छ, जसलाई नै विश्वव्यापी उष्णता भनिन्छ । यसको प्रत्यक्ष प्रभाव रूपमा असामान्य वर्षा, सुख्खा, बाढी, समुद्री सतहको वृद्धि, हिमनदीको पग्लन र जैविक विविधताको ह्रास देखापरेको छ ।
नेपाल जस्तो हिमालयन देश जलवायु परिवर्तनबाट अत्यन्त प्रभावित छ । यहाँका हिमनदीहरू तीव्र गतिमा पग्लिरहेका छन् जसका कारण हिमताल फुट्ने (Glacial Lake Outburst Flood – GLOF) खतराहरू बढेका छन् । कृषिमा असामान्य मौसमी परिवर्तनका कारण उत्पादनशीलता घट्दै गएको छ । बर्खा ढिला हुनु, लामो समयसम्म सुख्खा पर्नु वा एकैपटक ठूलो मात्रामा वर्षा हुनु, किसानहरूको जीवनयापनमा ठूलो संकट बनेको छ । साथै, तापक्रम बढ्दा स्वास्थ्यमा असर, पानीको कमी, र वन्यजन्तु तथा जैविक विविधतामा प्रतिकूल प्रभाव देखिएको छ ।
नेपालले विश्वव्यापी हरितगृह ग्यास उत्सर्जनमा न्यूनतम योगदान पुर्याए पनि जलवायु परिवर्तनबाट disproportionate असर भोगिरहेको छ । यसले जलस्रोत, पर्यटन, ऊर्जा उत्पादन र खाद्य सुरक्षामा चुनौती थपेको छ । त्यसैले, जलवायु अनुकूलन (adaptation) र न्यूनीकरण (mitigation) दुवै रणनीति नेपालका लागि अपरिहार्य छन् । नवीकरणीय ऊर्जा, वन संरक्षण, जलस्रोत व्यवस्थापन, र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यमार्फत मात्र नेपालले यो संकटलाई केही हदसम्म सामना गर्न सक्छ ।
यसैले, जलवायु परिवर्तन केवल पर्यावरणीय मुद्दा नभई मानव अस्तित्वसँग प्रत्यक्ष जोडिएको संकट हो, जसको समाधानका लागि वैश्विक स्तरमै साझा प्रयास आवश्यक छ ।
निष्कर्ष
जलवायु परिवर्तन केवल वातावरणीय समस्या नभई मानव जीवन र भविष्यसँग प्रत्यक्ष जोडिएको संकट हो । नेपाल जस्तो संवेदनशील मुलुकका लागि यो चुनौती अझ गहिरो भएकाले तत्काल प्रभावकारी कदम चाल्न आवश्यक छ । विश्वव्यापी सहकार्य, सचेतना र दिगो विकास नीतिबाट मात्र यस संकटलाई सामना गर्न सकिन्छ ।
